UNESCO’nun lisan raporlarına nazaran Kırmancki/Zazaki yok olma tehlikesi altında olan lisanlar ortasında yer alıyor. Zazaca yayıncılık yapan yayınevleri de tıpkı tehdit ile karşı karşıya. Geçmişte bu alanda çalışan birkaç yayınevinden bahsederken artık yalnızca bir yayınevi Zazaca lisanı ile okuyucularına ulaşıyor.
2003 yılında İstanbul’da kurulan ve hâlâ yayıncılığa devam eden Vate Yayınları bu alanda çalışan tek yayınevi.
Vate Yayınları sahibi Deniz Gündüz ‘VATE, ZAZACA YAZIM KONUSUNDA BİR OKUL FONKSİYONU GÖRDÜ’
1996 yılında Stockholm’de Vate Çalışma Grubu’nun kurulmasıyla çalışmalarına başlayan Vate Yayınları’nın yayınlanmış 130’un üzerinde kitabı bulunuyor. Vate Yayınları sahibi Deniz Gündüz, “Vate çalışmalarının gayesi değişik lehçe ve şiveleri olan Zazaca’yı standart bir yazım dilene kavuşturmak ve modernize etmek” dedi.
Gündüz çalışmaları hakkında şu bilgileri verdi: “1996’dan bu yana oldukça bir yol aldığımızı söyleyebiliriz. Benim de üye olduğum bu küme, Zazaca’nın ‘dil düzenleyen kurumu’ olarak kabul görüyor. Gramer ve yazım kuralları büyük oranda standardize edildi. Vate’nin geliştirdiği bu lisanla bugün üniversitelerde tezler yazılıyor, bilim, sanat üzere güç alanlarda çeviriler yapılabiliyor. Şimdiye kadar değişik bölgelerden masallar, müzikler, öyküler üzere derleme çalışmaları, roman, şiir, çeviri üzere çağdaş çeşitlerde kitaplar da bastık. Lakin ne kadar güçlendirmeye çalışsak da riskler kapımızda.”
‘ZAZACA ÇALIŞAN YAYINEVİ YALNIZCA BİZ KALDIK’
Gündüz, beş yıl öncesine kadar Zazaca yayıncılık yapan öbür yayınevlerinin de bulunduğunu ancak tamamının ekonomik nedenler ve okuyucuda karşılık bulmaması nedeniyle kapandıklarını belirtti. “Gelinen süreçte Zazaca çalışan yayınevi olarak yalnızca biz kaldık” diyen Gündüz, Zazaca lisanının yaşadığı tehdide yanlışsız orantılı olarak yayıncıların da önemli bir varlık sorunu yaşadığını kaydetti.
Gündüz şunları söyledi: “Zazaca kaybolma tehlikesiyle yüz yüze olan bir lisan ve nesiller ortası transfer yok. Lisanın durumuyla ilgili rastgele bir önlem kelam konusu değil. Bunu yapabilecek güçlü kurumlar var temelinde ancak Kürt toplumunun kendisi bu probleme uzak, bir lisan şuuru yok. Geçmişte Kürt halkı devletin yasaklarına karşı tepkisel bir muhafaza geliştirebiliyordu. Lakin 70’li yıllarla bir arada Kürt siyasal uğraşını çağdaş stilde geliştirenlerin çocukları, gayret lisanını Türkçe olarak seçti, anadilini geliştirme konusunda zayıf kaldı. Sonuçta Frantz Fanon’un ‘Siyah deri beyaz maskeler’ dediği yerdeyiz hâlâ.”
’50 YILA KADAR ZAZACA KONUŞAN KALMAYABİLİR’
Geçmişe oranla bugün Zazaca kitap basımının, Zazaca yazan ve okuyan sayısının arttığını lakin bunun yayıncılık ve gündelik konuşmada birebir oranda karşılık bulmadığını belirten Gündüz kimi tehlikelere işaret etti: “Daha evvel Kürt lisanına ‘anlaşılmayan dil’ muamelesi yapan devlet, tahlil süreciyle bir arada üniversitelerde Kürtçe kısımlar açtı, TRT Şeş ile Kürtçe yayına başladı. Bu süreçle bir arada Kürtçe yayın sayısında belli bir artış oldu. Lakin tahlil sürecinin bitimiyle Kürtçe üzerine yine kaygı iklimi çöktü ve görece bu parlak periyot son buldu. Tahlil süreci devrinde açılan yayınevleri de durumun kötüleşmesiyle bir arada kapanmak zorunda kaldı. Genel olarak Kürtçe süratli bir halde eriyor. Bu türlü giderse 50 yıla kadar Zazaca bir yana, görece durumu çok daha güzel olan Kurmancca bile yok olmakla yüz yüze kalacak. Özcesi Zazaca okuyup yazanlar çoğalsa da Zazaca konuşanlar gitgide azalıyor. Bu türlü tezat bir durum kelam konusu.”
‘OKURUN AZALMASI YAYINCILIĞI OLUMSUZ ETKİLİYOR’
Hem okuyucuya ulaşmakta hem de maddi manada sorun yaşadıklarını belirten Gündüz, yayıncılık önündeki manilerin aşılması için öncelikle Zazaca konuşanların lisanı sahiplenmesi gerektiğini belirtti. Gündüz son olarak şunları tabir etti: “Vate Yayınları olarak çıkardığımız kitaplar çok dar bir etrafta okunuyor. Haliyle ekonomik badirelerle yüz yüze kalıyoruz. Biz nihayetinde bu lisanı yaşatmak için bir çaba veriyoruz. Kıymetli kasvetler var lakin bir farkındalık yaratmak ve muhakkak bir şuur oluşturmak için bir çaba içerisindeyiz.”
